ISBN: 9789059087125
Uitgegeven bij WPG Uitgevers nv / Davidsfonds Uitgeverij, 2016 |
Normaal gezien zouden er nooit mensen zijn ontstaan, het was maar één kans op vele biljoenen. Zuiver toeval! De mens was ooit op een haar na uitgestorven. Door bloot toeval verloren we onze vacht, ontwikkelden we een huwelijk en. doen we wat we doen, voelen we wat we voelen. Dit boek verandert je mensbeeld en verplicht je tot nederigheid. Het laat niets over van wat je evident vond. Waarom lopen we op twee benen? Is het waar dat een man liefst seks heeft met een jonge vrouw? Waarom zien we niet al onze kleinkinderen even graag? Waarom vinden we overspel stuitend, en doen we het toch? Heeft bang zijn enig nut? Mag een man wenen? Waarom helpen we een vriend? Wat? Zijn we verwant aan die vriend? En het glazen plafond, bestaat het nu of niet? Begin niet aan dit boek als je bang bent om een klaar en duidelijk antwoord te vinden op de vraag 'wie ben ik?'
Bloot toeval is voor iedereen toegankelijk, zonder voorkennis. Alle begrippen worden helder uitgelegd, nu en dan met een humoristische noot. |
Een stukje uit de inleiding
Wie ben ik?
Een leuk kinderspelletje, maar evenzeer een van de oudste en meest gestelde wijsgerige vragen. Hoe oud de vraag is, daar hebben we het raden naar. Misschien is ze opgeborreld bij het ochtendgloren van het rationeel denken. Misschien kiemde ze in de tijd dat men bespiegelingen begon te maken over dingen die niet meer rechtstreeks belangrijk waren voor de dagelijkse beslommeringen, zoals voedsel vinden, overleven, zich voortplanten. Toen bij onze verre voorouders de vraag zich begon te ontsluiten naar de oorsprong van de regen en de wolken en de afwisseling van dag en nacht. Toen een ziekte niet zonder meer werd ondergaan of bezworen werd met kruiden die oma's wijsheid had voorgeschreven, maar er een verband werd gezien tussen de stijging van de lichaamstemperatuur en de dingen die de patiënt kort voorheen had uitgespookt. Toen het niet meer zo vanzelfsprekend werd gevonden dat een plantje groeit uit een zaadje en zelfs een boom kan worden. Toen dingen zich misschien niet zomaar voordeden, maar een verklaring bleken te hebben. Verklaringen die niet enkel een boeiende bezigheid waren, maar tot toepassingen konden leiden.
Het is handig de regen te kunnen voorspellen, de omstandigheden te weten te vermijden die aanleiding geven tot koorts en buikpijn, de groei van een eetbaar plantje te kunnen bevorderen. Al die kiemende vraagstellingen en interesses werden misschien vroeg of laat aangevuld met een van de moeilijkste: wie ben ik? Waar kom ik vandaan? Waarom sterf ik?..
Een leuk kinderspelletje, maar evenzeer een van de oudste en meest gestelde wijsgerige vragen. Hoe oud de vraag is, daar hebben we het raden naar. Misschien is ze opgeborreld bij het ochtendgloren van het rationeel denken. Misschien kiemde ze in de tijd dat men bespiegelingen begon te maken over dingen die niet meer rechtstreeks belangrijk waren voor de dagelijkse beslommeringen, zoals voedsel vinden, overleven, zich voortplanten. Toen bij onze verre voorouders de vraag zich begon te ontsluiten naar de oorsprong van de regen en de wolken en de afwisseling van dag en nacht. Toen een ziekte niet zonder meer werd ondergaan of bezworen werd met kruiden die oma's wijsheid had voorgeschreven, maar er een verband werd gezien tussen de stijging van de lichaamstemperatuur en de dingen die de patiënt kort voorheen had uitgespookt. Toen het niet meer zo vanzelfsprekend werd gevonden dat een plantje groeit uit een zaadje en zelfs een boom kan worden. Toen dingen zich misschien niet zomaar voordeden, maar een verklaring bleken te hebben. Verklaringen die niet enkel een boeiende bezigheid waren, maar tot toepassingen konden leiden.
Het is handig de regen te kunnen voorspellen, de omstandigheden te weten te vermijden die aanleiding geven tot koorts en buikpijn, de groei van een eetbaar plantje te kunnen bevorderen. Al die kiemende vraagstellingen en interesses werden misschien vroeg of laat aangevuld met een van de moeilijkste: wie ben ik? Waar kom ik vandaan? Waarom sterf ik?..
Inhoud
Eerst even dit - Inleiding
Wie ben ik? Het is een veel gestelde vraag, niet alleen bij kinderen, maar ook bij filosofen. In de inleiding zien we hoe een diepgaand antwoord kan gevonden worden in onze verre voorgeschiedenis, niet van enkele eeuwen maar van miljoenen jaren waarin onze voorouders stilaan evolueerden tot de huidige mens.
Deel 1. Evolutietheorie
We beginnen met een overzicht van het mechanisme van evolutie. Hoe is het leven ontstaan? Wat is natuurlijke en seksuele selectie, darwinisme, neodarwinisme? We maken kennis met het ontstaan van levensvormen en argumenteren uitvoerig dat er niet meer kan getwijfeld worden aan het mechanisme van evolutie. Creationisme en intelligent design worden hiermee opzijgeschoven. We gaan na hoe eveneens gedrag kan evolueren; we hebben het nodig om de menswording ook te begrijpen voor wat zijn doen en laten betreft. Termen als sociobiologie, altruïsme, verwantenselectie. passeren de revue.
Wie ben ik? Het is een veel gestelde vraag, niet alleen bij kinderen, maar ook bij filosofen. In de inleiding zien we hoe een diepgaand antwoord kan gevonden worden in onze verre voorgeschiedenis, niet van enkele eeuwen maar van miljoenen jaren waarin onze voorouders stilaan evolueerden tot de huidige mens.
Deel 1. Evolutietheorie
We beginnen met een overzicht van het mechanisme van evolutie. Hoe is het leven ontstaan? Wat is natuurlijke en seksuele selectie, darwinisme, neodarwinisme? We maken kennis met het ontstaan van levensvormen en argumenteren uitvoerig dat er niet meer kan getwijfeld worden aan het mechanisme van evolutie. Creationisme en intelligent design worden hiermee opzijgeschoven. We gaan na hoe eveneens gedrag kan evolueren; we hebben het nodig om de menswording ook te begrijpen voor wat zijn doen en laten betreft. Termen als sociobiologie, altruïsme, verwantenselectie. passeren de revue.
Deel 2. Van mensaap tot mens
Zes à zeven miljoen jaar geleden begon een viervoetige mensaap rechtop te lopen en werd dus tweebenig. Het was het begin van een geleidelijk omvorming tot de moderne mens. We doorlopen dat proces in detail, en maken kennis met een fascinerend verhaal - maar dan wel een echt gebeurd verhaal - van de menswording. We staan stil bij het tweebenig worden: wat waren de voordelen, hoe kon het plaatsgrijpen, welke veranderingen heeft het teweeg gebracht in ons lichaam, en in ons gedrag? Hoe is onze intelligentie gegroeid? Om dit alles beter te begrijpen, maken we even kennis met de levenswijze van de apen.
Zes à zeven miljoen jaar geleden begon een viervoetige mensaap rechtop te lopen en werd dus tweebenig. Het was het begin van een geleidelijk omvorming tot de moderne mens. We doorlopen dat proces in detail, en maken kennis met een fascinerend verhaal - maar dan wel een echt gebeurd verhaal - van de menswording. We staan stil bij het tweebenig worden: wat waren de voordelen, hoe kon het plaatsgrijpen, welke veranderingen heeft het teweeg gebracht in ons lichaam, en in ons gedrag? Hoe is onze intelligentie gegroeid? Om dit alles beter te begrijpen, maken we even kennis met de levenswijze van de apen.
H. habilis is de eerste waarvan we zeker zijn dat hij stenen werktuigen maakte, twee miljoen jaar geleden! H. ergaster verfijnde deze techniek en was de eerste mensachtige die Afrika verliet, richting Europa en Azië. Daar veranderde hij in de soort H. erectus. Ondertussen ontstond in Afrika H. heidelbergensis, die ook Afrika verliet en in Europa ontstaan gaf aan H. neanderthalensis, de neanderthaler zeg maar, en aan de denisovan. De neanderthaler was veel verfijnder dan wij meestal denken. Onze soort is ook in Afrika ontstaan, ook uit H. heidelbergensis en migreerde naar Azië, Australië en Europa, en veel later naar N- en Z-Amerika. We bekijken van al deze soorten hoe ze leefden, wat we over hun intelligentie weten, hoe sociaal ze waren. We staan nog even stil bij het ontstaan van rassen, bij agressie, bij de boost van de culturele ontwikkeling, en we lanceren een nieuwe visie: het twee-fasig leven van de mens.
Deel 3. Voortplantingsgedrag
Zowel natuurlijke als seksuele selectie kunnen het best ingrijpen op het voortplantingsgedrag. Hierbij staat de partnerkeuze centraal. Welke strategieën kan een vrouw best gebruiken op lange termijn om haar voortplantingssucces te maximaliseren? En een man? En welke voordelen hebben ze beide bij een kortetermijnrelatie? Dus, wat is het evolutionair nut van onenightstands en overspel? evolutie
We staan stil bij de onzekerheid van de man dat hij wel degelijk de biologische vader is van het kind dat hij mee opvoedt. Vandaag beïnvloedt die twijfel nog steeds zijn gedrag. Voortplanting betekent ook het grootbrengen van de kinderen. Dus wordt ook het ouderschap onder de loep genomen, zowel moeder- als vaderschap. Kinderen blijken niet altijd op dezelfde manier behandeld te worden! Tenslotte is ook het gedrag van de grootouders ten overstaan van hun kleinkinderen van belang.
Zowel natuurlijke als seksuele selectie kunnen het best ingrijpen op het voortplantingsgedrag. Hierbij staat de partnerkeuze centraal. Welke strategieën kan een vrouw best gebruiken op lange termijn om haar voortplantingssucces te maximaliseren? En een man? En welke voordelen hebben ze beide bij een kortetermijnrelatie? Dus, wat is het evolutionair nut van onenightstands en overspel? evolutie
We staan stil bij de onzekerheid van de man dat hij wel degelijk de biologische vader is van het kind dat hij mee opvoedt. Vandaag beïnvloedt die twijfel nog steeds zijn gedrag. Voortplanting betekent ook het grootbrengen van de kinderen. Dus wordt ook het ouderschap onder de loep genomen, zowel moeder- als vaderschap. Kinderen blijken niet altijd op dezelfde manier behandeld te worden! Tenslotte is ook het gedrag van de grootouders ten overstaan van hun kleinkinderen van belang.
Deel 4. Emoties
Emoties zijn lange tijd aanzien als stoorzenders in ons gedrag. Dankzij massa's wetenschappelijk onderzoek weten we dat het uiterst belangrijke dirigenten zijn in ons brein die problemen op korte tijd kunnen oplossen. Ze overstijgen vaak de ratio. Als voorbeeld wordt de emotie angst geanalyseerd. Vervolgens worden andere basisemoties en de sociale emoties tegen het licht gehouden. Emoties worden gecommuniceerd naar de groepsgenoten. Er wordt bekeken hoe dat gebeurt, en hoe de emotie-expressie kan bijdragen tot empathie, een van de belangrijkste mechanisme in de menselijke socialiteit.evolutie
Emoties zijn lange tijd aanzien als stoorzenders in ons gedrag. Dankzij massa's wetenschappelijk onderzoek weten we dat het uiterst belangrijke dirigenten zijn in ons brein die problemen op korte tijd kunnen oplossen. Ze overstijgen vaak de ratio. Als voorbeeld wordt de emotie angst geanalyseerd. Vervolgens worden andere basisemoties en de sociale emoties tegen het licht gehouden. Emoties worden gecommuniceerd naar de groepsgenoten. Er wordt bekeken hoe dat gebeurt, en hoe de emotie-expressie kan bijdragen tot empathie, een van de belangrijkste mechanisme in de menselijke socialiteit.evolutie
Deel 5. Sociaal gedrag
Ook voor onze supersociale soort bood het leven in groep tijdens onze evolutionaire voorgeschiedenis zowel voor- als nadelen. De structuur van ons groepsleven vandaag wordt ontleed, met de controverse van het in-group en het out-group gedrag. Op welke manier wordt er hulp geboden? En hoe zit dat bij vriendschap? Egoïsme en sociaal gedrag blijken door elkaar verweven te zijn. Om de groep samen te houden bestaan verschillende mechanismen, waaronder dominantie en status - zeker bij mannen, maar ook bij vrouwen en kinderen. Goede leiders onderscheiden zich van slechte. Samenwerking, humor, bedrog, rechtvaardigheidsgevoel, de gesproken en de gezongen taal zijn verbonden aan ons sociaal gedrag.
Ook voor onze supersociale soort bood het leven in groep tijdens onze evolutionaire voorgeschiedenis zowel voor- als nadelen. De structuur van ons groepsleven vandaag wordt ontleed, met de controverse van het in-group en het out-group gedrag. Op welke manier wordt er hulp geboden? En hoe zit dat bij vriendschap? Egoïsme en sociaal gedrag blijken door elkaar verweven te zijn. Om de groep samen te houden bestaan verschillende mechanismen, waaronder dominantie en status - zeker bij mannen, maar ook bij vrouwen en kinderen. Goede leiders onderscheiden zich van slechte. Samenwerking, humor, bedrog, rechtvaardigheidsgevoel, de gesproken en de gezongen taal zijn verbonden aan ons sociaal gedrag.
|
|
Nog een laatste woordje - epiloog
Kunnen we gelukkig zijn met zoveel wetenschappelijk kennis over onszelf? Beïnvloedt het ons mensbeeld? Is het in strijd met een religieus geloof? En tot slot, kunnen we iets zeggen over onze toekomst?