(oude ISBN: 978-90-209-7622-9)
Uitgegeven bij Lannoo, 2008/2017 Te bestellen als Print on Demand bij elke boekhandelaar met vermelding van ISBN: 978-94-014-4348-7 |
Dit boek is in zekere zin het vervolg van ‘De bril van Darwin’ van dezelfde auteur, Mark Nelissen, maar spits zich toe op één gedragssysteem van de mens: zijn emoties en gevoelens. Wie genoten heeft van de Bril, zal zeker zijn gading vinden in de Machine.
Wat zegt de omslag over dit boek? “Zijn mensen echt zo rationeel als ze zelf denken? Wordt ons doen en laten gestuurd door ons verstand? Of werken er andere drijvende krachten in ons brein? In De brein machine beschrijft gedragsbioloog Mark Nelissen hoe emoties en gevoelens – wanneer het er echt op aankomt – de overhand nemen bij het sturen van ons gedrag. Hij geeft aan hoe de evolutie deze machine in ons voordeel heeft ontworpen, en maakt een haarscherpe analyse van onze emoties. Hoe heeft de evolutie onze gevoelens voortgebracht? En wat is hun biologische basis? Welke moleculen en hersenstructuren zorgen voor emoties als geluk, trots, angst en verdriet? En wat is de sociale waarde ervan? Heeft empathie bijvoorbeeld enig nut, ook biologisch gezien? Nooit eerder werden onze emoties en gevoelens in een boek zo verrassend, zo toegankelijk en zo gedetailleerd ontrafeld als in De brein machine. Aan de hand van voorbeelden uit het leven van elke dag, en met veel gevoel voor humor. Mark Nelissen is professor in de gedragsbiologie. In zijn boeken en lezingen probeert hij de principes van de biologie zo bevattelijk mogelijk mee te geven aan zijn publiek. Hij maakte grote indruk met zijn invloedrijke boek De bril van Darwin.” |
Ziehier een stukje uit de Binnenkomer van het boek:
Enkele tientallen jaren voor het begin van onze tijdrekening belde Cleopatra haar aanbidder Marcus Antonius op voor een afspraakje. Of hij zin had om iets met haar te gaan drinken? Gewoon zakelijk, want zij was natuurlijk niet verliefd op hem, zij voelde geen vlinders in haar buik. Geen enkele mevrouw of meneer bij de Hettieten, Egyptenaren, Etrusken, Romeinen, Grieken, ... in de oudheid was immers ooit verliefd. Dat was onmogelijk want verliefdheid bestond nog niet. Amoureuze bevliegingen en gevoelens zijn pas uitgevonden met de hoogstaande, verfijnde poëzie, vele jaren later. Dichters en romantici, zij hebben deze emotie gemaakt. Hadden zij er nooit over geschreven, dan zouden wij vandaag geen verliefd gevoel kennen.
Vindt u dat nonsens? Dan zitten we gelukkig op dezelfde lijn en kunt u met een gerust hart aan dit boek beginnen. Toch lees je die stelling niet zelden. Sommige schrijvers menen echt dat verliefde en andere gevoelens geboren zijn uit de pen of het penseel. Vandaag weten we gelukkig beter. Een dergelijke redenering is hetzelfde als denken dat er honderd jaar geleden geen kleuren bestonden omdat er toen alleen zwart-witfoto's werden gemaakt. Wat niet is vastgelegd zou dus ook niet hebben bestaan? Nonsens, inderdaad. Zelfs de lieve Lucy, die meer dan drie miljoen jaar geleden in Afrika als vertegenwoordiger van Australopithecus afarensis rondliep, is verliefd geweest, in kleuren. Emoties zijn niet door ons uitgevonden door erover te schrijven. Het zijn biologische systemen, net als de bloeddruk, de reflexen of de werking van enzymen. Daarover gaat dit boek. De biologie van gevoelens.
U zult een betoog lezen waarin ervoor wordt gepleit om onze emoties te beschouwen als minder mystiek en zweverig dan de literatuur ons wil doen geloven. Het gaat ook niet om stoorzenders, vervelende hinderpalen die onze ratio dwarsbomen. Het zijn overlevingsmachines…
… Ik hoop dat u zich laat meeslepen door dit relaas. Het is het Grote Verhaal dat de evolutie heeft geschreven met de vele ups en downs in ons dagelijks gemoed als woorden. Wat is het heerlijk bioloog te zijn en elke dag het boek van de evolutie te mogen doorbladeren. Ik wil u daar graag een stukje uit 'voorlezen'.
Mark Nelissen
Schoten, 2007
Enkele tientallen jaren voor het begin van onze tijdrekening belde Cleopatra haar aanbidder Marcus Antonius op voor een afspraakje. Of hij zin had om iets met haar te gaan drinken? Gewoon zakelijk, want zij was natuurlijk niet verliefd op hem, zij voelde geen vlinders in haar buik. Geen enkele mevrouw of meneer bij de Hettieten, Egyptenaren, Etrusken, Romeinen, Grieken, ... in de oudheid was immers ooit verliefd. Dat was onmogelijk want verliefdheid bestond nog niet. Amoureuze bevliegingen en gevoelens zijn pas uitgevonden met de hoogstaande, verfijnde poëzie, vele jaren later. Dichters en romantici, zij hebben deze emotie gemaakt. Hadden zij er nooit over geschreven, dan zouden wij vandaag geen verliefd gevoel kennen.
Vindt u dat nonsens? Dan zitten we gelukkig op dezelfde lijn en kunt u met een gerust hart aan dit boek beginnen. Toch lees je die stelling niet zelden. Sommige schrijvers menen echt dat verliefde en andere gevoelens geboren zijn uit de pen of het penseel. Vandaag weten we gelukkig beter. Een dergelijke redenering is hetzelfde als denken dat er honderd jaar geleden geen kleuren bestonden omdat er toen alleen zwart-witfoto's werden gemaakt. Wat niet is vastgelegd zou dus ook niet hebben bestaan? Nonsens, inderdaad. Zelfs de lieve Lucy, die meer dan drie miljoen jaar geleden in Afrika als vertegenwoordiger van Australopithecus afarensis rondliep, is verliefd geweest, in kleuren. Emoties zijn niet door ons uitgevonden door erover te schrijven. Het zijn biologische systemen, net als de bloeddruk, de reflexen of de werking van enzymen. Daarover gaat dit boek. De biologie van gevoelens.
U zult een betoog lezen waarin ervoor wordt gepleit om onze emoties te beschouwen als minder mystiek en zweverig dan de literatuur ons wil doen geloven. Het gaat ook niet om stoorzenders, vervelende hinderpalen die onze ratio dwarsbomen. Het zijn overlevingsmachines…
… Ik hoop dat u zich laat meeslepen door dit relaas. Het is het Grote Verhaal dat de evolutie heeft geschreven met de vele ups en downs in ons dagelijks gemoed als woorden. Wat is het heerlijk bioloog te zijn en elke dag het boek van de evolutie te mogen doorbladeren. Ik wil u daar graag een stukje uit 'voorlezen'.
Mark Nelissen
Schoten, 2007
Inhoud
Hoofdstuk 1
Wat zijn emoties?
Kunnen emoties en gevoelens door een bioloog worden geanalyseerd? Wat hebben ze met evolutie te maken? Om een antwoord te vinden op deze vragen wordt de emotie ‘angst’ grondig geanalyseerd. Hetzelfde gebeurt met ‘seksuele jaloezie’. Er wordt bekeken waartoe deze emoties dienen en hoe de evolutie ze kan hebben gemaakt. Voor het eerst wordt een duidelijke, bruikbare, wetenschappelijke definitie gegeven van het begrip ‘emotie’. Het wordt vergeleken met een dirigent in ons brein.
Wat zijn emoties?
Kunnen emoties en gevoelens door een bioloog worden geanalyseerd? Wat hebben ze met evolutie te maken? Om een antwoord te vinden op deze vragen wordt de emotie ‘angst’ grondig geanalyseerd. Hetzelfde gebeurt met ‘seksuele jaloezie’. Er wordt bekeken waartoe deze emoties dienen en hoe de evolutie ze kan hebben gemaakt. Voor het eerst wordt een duidelijke, bruikbare, wetenschappelijke definitie gegeven van het begrip ‘emotie’. Het wordt vergeleken met een dirigent in ons brein.
Hoofdstuk 2
Basisemoties
De basisemoties zijn de eenvoudigste en oudste emoties. Als voorbeelden worden vreugde, verdriet, woede, verbazing en walging grondig opengesneden. Wat is hun nut? Hoe uiten ze zich en wat doen ze moet ons brein? Welke voordelen brachten ze op voor onze voorouders zodat ze door natuurlijke selectie werden bevoordeeld? Hoe sluipen de basisemoties stilletje onze cultuur binnen?
Basisemoties
De basisemoties zijn de eenvoudigste en oudste emoties. Als voorbeelden worden vreugde, verdriet, woede, verbazing en walging grondig opengesneden. Wat is hun nut? Hoe uiten ze zich en wat doen ze moet ons brein? Welke voordelen brachten ze op voor onze voorouders zodat ze door natuurlijke selectie werden bevoordeeld? Hoe sluipen de basisemoties stilletje onze cultuur binnen?
Hoofdstuk 3
Complexe emoties
Complexe emoties zijn verder geëvolueerd dan de basisemoties en komen hoofdzakelijk voor bij de mens. Via deze emoties controleert het brein in hoeverre standaarden en normen worden gevolgd. Als voorbeelden worden schaamte, schuldgevoel en trots op de dissectieplank gelegd.
Complexe emoties
Complexe emoties zijn verder geëvolueerd dan de basisemoties en komen hoofdzakelijk voor bij de mens. Via deze emoties controleert het brein in hoeverre standaarden en normen worden gevolgd. Als voorbeelden worden schaamte, schuldgevoel en trots op de dissectieplank gelegd.
Hoofdstuk 4
De hersenen als wieg van emoties
Gevoelens en emoties ontstaan niet in het niets, ze manifesteren zich niet in het ijle, maar hebben een biologisch substraat waarin ze worden gemaakt. Dat zijn de hersenen. Onderzoek heeft al veel duidelijk gemaakt over waar en hoe gevoelens in ons brein tot stand komen.
Om dat te illustreren worden verschillende hersendelen onder de loep gelegd. Centraal staat de amandelkern of amygdala. Maar ook verschillende gebieden uit de evolutionair modernere hersenschors worden bekeken.
Het is opvallend hoe sterk bepaalde gevoelens aan welbepaalde gebieden kunnen gekoppeld zijn en hoe de ‘kleur’ van een gevoelen weer op een andere plaats wordt gemaakt.
De hersenen als wieg van emoties
Gevoelens en emoties ontstaan niet in het niets, ze manifesteren zich niet in het ijle, maar hebben een biologisch substraat waarin ze worden gemaakt. Dat zijn de hersenen. Onderzoek heeft al veel duidelijk gemaakt over waar en hoe gevoelens in ons brein tot stand komen.
Om dat te illustreren worden verschillende hersendelen onder de loep gelegd. Centraal staat de amandelkern of amygdala. Maar ook verschillende gebieden uit de evolutionair modernere hersenschors worden bekeken.
Het is opvallend hoe sterk bepaalde gevoelens aan welbepaalde gebieden kunnen gekoppeld zijn en hoe de ‘kleur’ van een gevoelen weer op een andere plaats wordt gemaakt.
Hoofdstuk 5
De scheikunde van gevoelens
Niet alleen de hersenen tonen de materiële basis van gevoelens en emoties aan, ook verschillende moleculen zijn ware biologische agenten die gevoelens kunnen tot stand brengen, versterken of onderdrukken. Enkele hormonen en neurotransmitters passeren de revue: oxytocine, endorfines, vasopressine, serotonine, dopamine, adrenaline, testosteron… Gevoelens blijken ook een chemische aangelegenheid te zijn.
De scheikunde van gevoelens
Niet alleen de hersenen tonen de materiële basis van gevoelens en emoties aan, ook verschillende moleculen zijn ware biologische agenten die gevoelens kunnen tot stand brengen, versterken of onderdrukken. Enkele hormonen en neurotransmitters passeren de revue: oxytocine, endorfines, vasopressine, serotonine, dopamine, adrenaline, testosteron… Gevoelens blijken ook een chemische aangelegenheid te zijn.
Hoofdstuk 6
Sociaal gedrag en emoties
In het laatste hoofdstuk wordt teruggekomen op het evolutionaire belang van emoties, meer bepaald de manier waarop ze een essentiële rol hebben gespeeld om de menselijke samenwerking mogelijk te maken. Samengevat: zonder emoties geen samenwerking, zonder samenwerking geen mens. We maken kennis met de organisatie van samenwerking, met communicatie van emoties en met empathie waarvoor een verklaring wordt gezocht in de werking van spiegelneuronen, een van de meest merkwaardige bevindingen in het hersenonderzoek van de laatste jaren.
Sociaal gedrag en emoties
In het laatste hoofdstuk wordt teruggekomen op het evolutionaire belang van emoties, meer bepaald de manier waarop ze een essentiële rol hebben gespeeld om de menselijke samenwerking mogelijk te maken. Samengevat: zonder emoties geen samenwerking, zonder samenwerking geen mens. We maken kennis met de organisatie van samenwerking, met communicatie van emoties en met empathie waarvoor een verklaring wordt gezocht in de werking van spiegelneuronen, een van de meest merkwaardige bevindingen in het hersenonderzoek van de laatste jaren.
Uitsmijter
Om af te sluiten wordt even stilgestaan bij praktische besluiten, bijvoorbeeld hoe kan woede worden onderdrukt, en wordt een antwoord gezocht op enkele prangende vragen, zoals waarom geluk niet blijft duren. Een belangrijk besluit is dat emoties een essentiële machine vormen in ons brein met als functie ons in een sociale context in leven te houden, dat ze grotendeels bepaald worden door genen, maar dat die genen nooit onze baas mogen worden.
Om af te sluiten wordt even stilgestaan bij praktische besluiten, bijvoorbeeld hoe kan woede worden onderdrukt, en wordt een antwoord gezocht op enkele prangende vragen, zoals waarom geluk niet blijft duren. Een belangrijk besluit is dat emoties een essentiële machine vormen in ons brein met als functie ons in een sociale context in leven te houden, dat ze grotendeels bepaald worden door genen, maar dat die genen nooit onze baas mogen worden.
Wat zeggen de kritieken en lezers over dit boek?
“Wetenschap heeft getalenteerde tolken nodig. Groot-Brittannië heeft onder andere Richard Dawkins en Robert Wright, de Verenigde Staten Oliver Sacks en Steven Pinker en Vlaanderen heeft Mark Nelissen, professor gedragsbiologie aan de Universiteit van Antwerpen. ‘De Bril van Darwin’, zijn eerste boek, oogstte zeven jaar geleden een pak kudos. Voor vele lezers zette het een venstertje open naar een nieuwe wereld. Gezegend met meer lef, hadden de juryleden van de literatuurprijs De Gouden Uil dit boek op hun shortlist gezet. Het mocht niet zijn.
Nelissen doet dit jaar een tweede gooi naar een prijs met het fascinerende boek ‘De brein machine’.
Een ‘must read’ voor iedereen die de kern van de mens - zijn emoties en gevoelens - wil verkennen. Met antwoorden op een pak vragen. Waarom leidt verdriet tot lichamelijke inactiviteit? Hoe komt het dat zoenen niet tot walging leidt en wat is het evolutionaire voordeel van schuldgevoel? Vier jaar heeft de gedragsbioloog op dit boek zitten broeden. Het resultaat is een vlot geschreven openbaring, maar ook een krachtig antigif tegen de niet aflatende pogingen om de menselijke emotionaliteit van een mythische lading te voorzien.”
EOS magazine - Actueel Maandblad Over Wetenschap En Technologie, maart 2008-02-10.
Nelissen schrijft duidelijk voor een publiek dat weliswaar interesse heeft in biologie en evolutie maar hier zich nog niet voldoende in verdiept heeft… Bovendien weet de auteur duidelijk hoe hij zijn publiek bij de les moet houden en hoe hij de soms abstracte en droge materie bevattelijk moet maken voor een groot publiek.
“De breinmachine” is een aangename en vlot geschreven inleiding in de biologie van emoties die dankzij de vele (en handig geplaatste) literatuurverwijzingen onmiddellijk de weg opent naar meer gespecialiseerd werk. In ons taalgebied heeft Mark Nelissen zich gaandeweg weten opwerken tot een waardevol auteur van populair-wetenschappelijke werken rond evolutiebiologie. Vulgariserend maar nooit simplistisch of frappant onjuist, bieden zijn werken en “De brein machine” in het bijzonder een aan te raden inleiding in deze materie.
De Maakbare Mens – Recensies
Gelukkig laat gedragsbioloog Mark Nelissen niet na dat laatste (hersenen zijn ook een cultureel product) in zijn boek De brein machine te onderstrepen. Hij maakt op een toegankelijke manier duidelijk welke biologische processen ten grondslag liggen aan emoties als vreugde, verdriet, schaamte en trots. We lezen ook welke sociale functies die emoties hebben, en hoe we ze met culturele noties (kunnen proberen te) beïnvloeden.
De Volkskrant, 26-04-2008
De tijd dat neerbuigend gekeken werd naar die softe emoties is voorbij. Eindelijk wordt ernstig werk gemaakt van de studie van het menselijk gedrag. Boeiende tijden voor de wetenschap.
Trends – Marleen Finoulst
Bioloog Mark Nelissen beschouwt het als zijn missie om de theorie van Darwin bij een breed publiek te verspreiden. Ook in zijn nieuwe boek De brein machine (uitgeverij Lannoo) doet hij dat weer met verve.
Knack – Joël De Ceulaer
Mark Nelissen beschrijft op een prachtige, zeer begrijpelijke en gestructureerde manier hoe belangrijk emoties zijn voor de mens. Hij legt uit hoe het brein emoties verwerkt en ermee omgaat en waarom emoties zo belangrijk zijn. Het boek bestaat grofweg uit 4 delen ... Doorheen zijn uitleg, vertelt hij het verhaal van enkele kantoorbedienden die van alles tegenkomen en illustreert hij met dit verhaal de theorie. Dat maakt het boek heel vlot om lezen zonder daardoor aan diepgang te moeten inboeten.
Goodreads (Jozef)
Juicht driewerf, want we hebben een pleziercentrum in onze hersenen! Professor Mark Nelissen is gedragsbioloog en weet precies waar het zich bevindt. Meer nog: hij schreef een heel boek over onze hersenen. Geweldig nieuw boek waarin de biologie van onze hersenen bloot gelegd wordt.
review Bol.com
Nelissen doet dit jaar een tweede gooi naar een prijs met het fascinerende boek ‘De brein machine’.
Een ‘must read’ voor iedereen die de kern van de mens - zijn emoties en gevoelens - wil verkennen. Met antwoorden op een pak vragen. Waarom leidt verdriet tot lichamelijke inactiviteit? Hoe komt het dat zoenen niet tot walging leidt en wat is het evolutionaire voordeel van schuldgevoel? Vier jaar heeft de gedragsbioloog op dit boek zitten broeden. Het resultaat is een vlot geschreven openbaring, maar ook een krachtig antigif tegen de niet aflatende pogingen om de menselijke emotionaliteit van een mythische lading te voorzien.”
EOS magazine - Actueel Maandblad Over Wetenschap En Technologie, maart 2008-02-10.
Nelissen schrijft duidelijk voor een publiek dat weliswaar interesse heeft in biologie en evolutie maar hier zich nog niet voldoende in verdiept heeft… Bovendien weet de auteur duidelijk hoe hij zijn publiek bij de les moet houden en hoe hij de soms abstracte en droge materie bevattelijk moet maken voor een groot publiek.
“De breinmachine” is een aangename en vlot geschreven inleiding in de biologie van emoties die dankzij de vele (en handig geplaatste) literatuurverwijzingen onmiddellijk de weg opent naar meer gespecialiseerd werk. In ons taalgebied heeft Mark Nelissen zich gaandeweg weten opwerken tot een waardevol auteur van populair-wetenschappelijke werken rond evolutiebiologie. Vulgariserend maar nooit simplistisch of frappant onjuist, bieden zijn werken en “De brein machine” in het bijzonder een aan te raden inleiding in deze materie.
De Maakbare Mens – Recensies
Gelukkig laat gedragsbioloog Mark Nelissen niet na dat laatste (hersenen zijn ook een cultureel product) in zijn boek De brein machine te onderstrepen. Hij maakt op een toegankelijke manier duidelijk welke biologische processen ten grondslag liggen aan emoties als vreugde, verdriet, schaamte en trots. We lezen ook welke sociale functies die emoties hebben, en hoe we ze met culturele noties (kunnen proberen te) beïnvloeden.
De Volkskrant, 26-04-2008
De tijd dat neerbuigend gekeken werd naar die softe emoties is voorbij. Eindelijk wordt ernstig werk gemaakt van de studie van het menselijk gedrag. Boeiende tijden voor de wetenschap.
Trends – Marleen Finoulst
Bioloog Mark Nelissen beschouwt het als zijn missie om de theorie van Darwin bij een breed publiek te verspreiden. Ook in zijn nieuwe boek De brein machine (uitgeverij Lannoo) doet hij dat weer met verve.
Knack – Joël De Ceulaer
Mark Nelissen beschrijft op een prachtige, zeer begrijpelijke en gestructureerde manier hoe belangrijk emoties zijn voor de mens. Hij legt uit hoe het brein emoties verwerkt en ermee omgaat en waarom emoties zo belangrijk zijn. Het boek bestaat grofweg uit 4 delen ... Doorheen zijn uitleg, vertelt hij het verhaal van enkele kantoorbedienden die van alles tegenkomen en illustreert hij met dit verhaal de theorie. Dat maakt het boek heel vlot om lezen zonder daardoor aan diepgang te moeten inboeten.
Goodreads (Jozef)
Juicht driewerf, want we hebben een pleziercentrum in onze hersenen! Professor Mark Nelissen is gedragsbioloog en weet precies waar het zich bevindt. Meer nog: hij schreef een heel boek over onze hersenen. Geweldig nieuw boek waarin de biologie van onze hersenen bloot gelegd wordt.
review Bol.com