ISBN: 9789401406871
Uitgegeven bij Lannoo, 2013 |
Waarom hebben broer en zus geen seks met elkaar? En waarom bestaan er grootouders?
Waarom is de bips van een vrouw sexy, en een baby schattig? Waarom is autisme niet echt een ziekte? En homoseksualiteit helemaal niet? Waarom willen wij wraak en liegen wij zoveel? Is er een glazen plafond? Wat is egoïsme? En humor? Kunnen we zonder racisme? Bestsellerauteur Mark Nelissen toont hoe Darwin nog elke dag de voorpagina's van de kranten haalt: van de affaire Strauss-Kahn tot familiedrama's, van de economische crisis tot de sociale kracht van collectief rouwen. Darwin in het nieuws is populaire wetenschap op zijn best: wetenschappelijk accuraat, toegankelijk en humoristisch geschreven. Na het lezen van dit boek zul je nooit meer op dezelfde manier naar het journaal kijken. ‘Darwin in het nieuws’ is een zeer toegankelijk en wetenschappelijk verantwoord boek dat de lezer telkens weer verbaasd doet opkijken van het eigenaardige, maar tegelijk voorspelbare wezen dat wij ‘mens’ noemen. Björn Siffer, HVV |
Een stukje uit de inleiding
Het schemerdonker heerst over de oceaan. Een vollemaan geeft weerwerk. De Ignarus, drieduizend passagiers aan boord, klieft door het ijskoude water. De mastodont is door honderden verlichte raampjes omgetoverd in een feeëriek schouwspel. Op de brug tuurt een stoutmoedige kapitein door zijn verrekijker op zoek naar een ijsberg. Het trieste verhaal van de Titanic indachtig waakt hij oplettend.
Maar evenzeer wervelt de vraag van talloze passagiers door zijn hoofd om alsjeblieft eens zo’n ijsmassa van dichtbij te mogen zien. Vandaar zijn verrekijker. ‘There she blows!’ roept hij en stuurt het schip enkele graden naar stuurboord in de richting van de ijsblok, blauw glinsterend in de maan. De luidsprekers roepen om dat iedereen is uitgenodigd mee te genieten van een uniek schouwspel aan de rechterkant van het schip. Een juichende massa toeristen stormt door de gangen. O wee, ze weten niet dat het beloofde spektakel een andere plot zal krijgen, in de ijskoude zee. Zodra de glinsteringen van het ijs zichtbaar worden voor de vele ogen aan boord, schuurt de boeg tegen een scherpe rotspunt onder water en wordt wreedaardig opengereten. Minuten later ziet de onverschrokken kapitein, in zijn doodsstrijd naar de diepte gezogen, hoe statig groots de ijsberg zich uitstrekt, onder water. De oceaan verslindt andermaal een reus.
Ons gedrag wordt gedirigeerd door bewuste, verstandelijke argumenten.
Onze ratio schrijft voor wat we moeten doen en laten.
We noemen onszelf toch niet voor niets Homo sapiens, de wetende mens? Wij zijn slim!
Ja, dat denken we, en we hebben niet helemaal ongelijk. We handelen inderdaad weleens volgens intelligente richtlijnen, met rede, maar dan wel uiterst zelden.
Ons verstandelijk denken steekt als de top van een ijsberg boven water, we kunnen het waarnemen. We zien evenwel niets onder water en geloven dus dat er enkel ratio is.
Als we een onderwaterkijker hadden, zouden we versteld staan van de mastodont die zich buiten ons blikveld uitstrekt, een massa van onbewuste mechanismen die ons gedrag stuurt. Emoties, dictaten van genen, redeneerprocessen buiten het bewustzijn…
De onderwaterkijker geeft ons een blik op systemen die dateren uit ons verleden, uit vele era’s waarin wij evolueerden en vanuit het primatenrijk tot de sapiens-status zijn gegroeid. De gigantische blok beneden de waterspiegel zit daar al heel erg lang; het topje boven water is pas opgedoken. Maar het is wel dat topje dat rapporteert over ons doen en laten, het herbergt immers de taal. Het spreekt over zichzelf, enkel over zichzelf. Het heeft geen onderwaterkijker, net zo min als de stoutmoedige kapitein of de zichzelf hoog achtende eurocommissaris. Als zij, maar ook hun passagiers of toehoorders, het juiste instrument hadden gehad, zouden ze niet in de fout zijn gegaan.
Laat dit boek een kijker zijn, een onderwaterkijker.
Net als in Darwin in de supermarkt hoeft u geen zwaar academische taal te verwachten.
Ik wil me opnieuw richten tot iedereen, met of zonder voorkennis, met welke scholing dan ook. Het kan misschien wel boeiend zijn om een ingewikkeld, zwaar theoretisch boek te schrijven, dat enkel door een handvol collega’s kan worden gelezen, maar ik zie dat als tijdverlies. Ik wil mijn verhaal kunnen doen aan zo veel mogelijk lezers, opdat de schoonheid van het grote evolutieverhaal tot elke huiskamer kan doordringen. Daarom geen ingewikkelde redeneringen, onbegrijpelijke woorden, literatuurlijsten en voetnoten.
Twee opdrachten staan op mijn brilglazen – voor u in spiegelschrift – geschreven:
1. schrijf dingen die steunen op wetenschappelijke inzichten,
2. vertel over onderwerpen die toegankelijk en interessant zijn voor iedereen die uit is op een juister mensbeeld.
Naast zware onderwerpen uit de krant – een babymoord, een verkrachting, een busramp – zal ik neutrale thema’s belichten – homoseksualiteit, emoties, neanderthalers, spelgedrag. Maar ik wil ook lichtere onderwerpen onder de evolutionaire loep leggen – de bips en borsten van mevrouw, het nut van humor, de overdaad aan kookprogramma’s.
Sommige onderwerpen zijn donker gekleurd, andere licht
Het schemerdonker heerst over de oceaan. Een vollemaan geeft weerwerk. De Ignarus, drieduizend passagiers aan boord, klieft door het ijskoude water. De mastodont is door honderden verlichte raampjes omgetoverd in een feeëriek schouwspel. Op de brug tuurt een stoutmoedige kapitein door zijn verrekijker op zoek naar een ijsberg. Het trieste verhaal van de Titanic indachtig waakt hij oplettend.
Maar evenzeer wervelt de vraag van talloze passagiers door zijn hoofd om alsjeblieft eens zo’n ijsmassa van dichtbij te mogen zien. Vandaar zijn verrekijker. ‘There she blows!’ roept hij en stuurt het schip enkele graden naar stuurboord in de richting van de ijsblok, blauw glinsterend in de maan. De luidsprekers roepen om dat iedereen is uitgenodigd mee te genieten van een uniek schouwspel aan de rechterkant van het schip. Een juichende massa toeristen stormt door de gangen. O wee, ze weten niet dat het beloofde spektakel een andere plot zal krijgen, in de ijskoude zee. Zodra de glinsteringen van het ijs zichtbaar worden voor de vele ogen aan boord, schuurt de boeg tegen een scherpe rotspunt onder water en wordt wreedaardig opengereten. Minuten later ziet de onverschrokken kapitein, in zijn doodsstrijd naar de diepte gezogen, hoe statig groots de ijsberg zich uitstrekt, onder water. De oceaan verslindt andermaal een reus.
Ons gedrag wordt gedirigeerd door bewuste, verstandelijke argumenten.
Onze ratio schrijft voor wat we moeten doen en laten.
We noemen onszelf toch niet voor niets Homo sapiens, de wetende mens? Wij zijn slim!
Ja, dat denken we, en we hebben niet helemaal ongelijk. We handelen inderdaad weleens volgens intelligente richtlijnen, met rede, maar dan wel uiterst zelden.
Ons verstandelijk denken steekt als de top van een ijsberg boven water, we kunnen het waarnemen. We zien evenwel niets onder water en geloven dus dat er enkel ratio is.
Als we een onderwaterkijker hadden, zouden we versteld staan van de mastodont die zich buiten ons blikveld uitstrekt, een massa van onbewuste mechanismen die ons gedrag stuurt. Emoties, dictaten van genen, redeneerprocessen buiten het bewustzijn…
De onderwaterkijker geeft ons een blik op systemen die dateren uit ons verleden, uit vele era’s waarin wij evolueerden en vanuit het primatenrijk tot de sapiens-status zijn gegroeid. De gigantische blok beneden de waterspiegel zit daar al heel erg lang; het topje boven water is pas opgedoken. Maar het is wel dat topje dat rapporteert over ons doen en laten, het herbergt immers de taal. Het spreekt over zichzelf, enkel over zichzelf. Het heeft geen onderwaterkijker, net zo min als de stoutmoedige kapitein of de zichzelf hoog achtende eurocommissaris. Als zij, maar ook hun passagiers of toehoorders, het juiste instrument hadden gehad, zouden ze niet in de fout zijn gegaan.
Laat dit boek een kijker zijn, een onderwaterkijker.
Net als in Darwin in de supermarkt hoeft u geen zwaar academische taal te verwachten.
Ik wil me opnieuw richten tot iedereen, met of zonder voorkennis, met welke scholing dan ook. Het kan misschien wel boeiend zijn om een ingewikkeld, zwaar theoretisch boek te schrijven, dat enkel door een handvol collega’s kan worden gelezen, maar ik zie dat als tijdverlies. Ik wil mijn verhaal kunnen doen aan zo veel mogelijk lezers, opdat de schoonheid van het grote evolutieverhaal tot elke huiskamer kan doordringen. Daarom geen ingewikkelde redeneringen, onbegrijpelijke woorden, literatuurlijsten en voetnoten.
Twee opdrachten staan op mijn brilglazen – voor u in spiegelschrift – geschreven:
1. schrijf dingen die steunen op wetenschappelijke inzichten,
2. vertel over onderwerpen die toegankelijk en interessant zijn voor iedereen die uit is op een juister mensbeeld.
Naast zware onderwerpen uit de krant – een babymoord, een verkrachting, een busramp – zal ik neutrale thema’s belichten – homoseksualiteit, emoties, neanderthalers, spelgedrag. Maar ik wil ook lichtere onderwerpen onder de evolutionaire loep leggen – de bips en borsten van mevrouw, het nut van humor, de overdaad aan kookprogramma’s.
Sommige onderwerpen zijn donker gekleurd, andere licht
Inhoud
Het voortplantingssucces van Dominique Strauss-Kahn
De biologie verklaart waarom mannen met macht moeilijker hun seksuele driften kunnen bedwingen.
Kookpornografie
De overdaad aan kookprogramma’s is op verschillende vlakken te vergelijken met pornografie.
De biologie verklaart waarom mannen met macht moeilijker hun seksuele driften kunnen bedwingen.
Kookpornografie
De overdaad aan kookprogramma’s is op verschillende vlakken te vergelijken met pornografie.
Voetbal, agressie, vandalisme
Voetbal gaat vaak gepaard met agressie en vandalisme.
Hier zijn oeroude biologische driften aan het werk.
Lang leve de oudjes!
Grootouders hebben evolutionair ook hun nut; het is niet toevallig dat mensen ouder werden dan nodig is om zich voort te planten.
Zo normaal is homoseks
Onderzoek wijst uit dat er een geleidelijke overgang is van hetero- naar homoseksualiteit, wat nogmaals bewijst dat het om een normaal gedrag gaat.
Neanderthaler, oermens of supermens?
Wij hebben een verkeerd beeld van de neanderthaler.
Hij was veel menselijker dan we denken, misschien wel meer dan wij.
Broer en zus, geen seks!
Hoe kan verklaard worden dat mensen geen seks hebben met hun directe verwanten?
Land in brand
Plunderingen door kansarmen kunnen verklaard worden in termen van status.
Facebook op de savanne
De verknochtheid aan sociale media is mee te verklaren door onze sterke,
aangeboren drang om tot een groep te behoren.
Borsten vergroten… eerst even nadenken
Het is merkwaardig dat veel vrouwen hun borsten willen laten vergroten.
Er is geen biologische reden toe.
Hoe herken je een homo? Met de gaydar?
Onderzoek zou aantonen dat mensen een homo kunnen herkennen aan de vorm van het gezicht. Dat is evolutionair moeilijk uit te leggen.
Babymoord straffen of begrijpen?
Een jonge moeder die haar kind doodt… vanuit de biologie kan je daar begrip voor opbrengen, zonder het goed te keuren.
Voetbal gaat vaak gepaard met agressie en vandalisme.
Hier zijn oeroude biologische driften aan het werk.
Lang leve de oudjes!
Grootouders hebben evolutionair ook hun nut; het is niet toevallig dat mensen ouder werden dan nodig is om zich voort te planten.
Zo normaal is homoseks
Onderzoek wijst uit dat er een geleidelijke overgang is van hetero- naar homoseksualiteit, wat nogmaals bewijst dat het om een normaal gedrag gaat.
Neanderthaler, oermens of supermens?
Wij hebben een verkeerd beeld van de neanderthaler.
Hij was veel menselijker dan we denken, misschien wel meer dan wij.
Broer en zus, geen seks!
Hoe kan verklaard worden dat mensen geen seks hebben met hun directe verwanten?
Land in brand
Plunderingen door kansarmen kunnen verklaard worden in termen van status.
Facebook op de savanne
De verknochtheid aan sociale media is mee te verklaren door onze sterke,
aangeboren drang om tot een groep te behoren.
Borsten vergroten… eerst even nadenken
Het is merkwaardig dat veel vrouwen hun borsten willen laten vergroten.
Er is geen biologische reden toe.
Hoe herken je een homo? Met de gaydar?
Onderzoek zou aantonen dat mensen een homo kunnen herkennen aan de vorm van het gezicht. Dat is evolutionair moeilijk uit te leggen.
Babymoord straffen of begrijpen?
Een jonge moeder die haar kind doodt… vanuit de biologie kan je daar begrip voor opbrengen, zonder het goed te keuren.
Moederliefde en schattige baby’s
Over de onvoorwaardelijke liefde van een moeder voor haar kind, en de verklaring voor zijn aantrekkingskracht.
Moeder, waarom spelen wij?
De klassieke verklaringen voor onze permanente drang naar spelen, blijken niet te kloppen.
Hoger, beter, sneller… rijker
In onze jachtige samenleving willen we steeds meer presteren. Het is het werk van biologische krachten voor een statusverhoging.
De sociale kracht van collectief rouwen
Bij rampen lopen de media over van smart. Met zijn allen rouwen heeft positieve effecten.
Waarom zijn er homo’s?
We denken te snel dat het bestaan van homoseksualiteit evolutionair niet kan verklaard worden. Dat is niet juist.
Tranen: vaak triest, maar eerlijk
Veel emoties kan je veinzen, maar echt verdriet niet.
Tranen kunnen immers niet zomaar worden opgeroepen.
Geen samenwerking zonder hiërarchie
Samenwerking in groep blijkt veel efficiënter te gaan als er een rangorde bestaat.
Gelijkheid werkt remmend.
Vrouwen en humor
Met humor tonen mannen hun creativiteit aan vrouwen, maar dat betekent niet dat vrouwen geen humor kunnen maken.
De dood, noodzakelijk kwaad of goed?
Wij verafschuwen de dood, maar het is goed te beseffen dat er zonder dood geen evolutie is, er dus ook geen mensen zijn.
Jongeren en gezag
Je aanvaardt enkel gezag binnen de gemeenschap waarvan je lid bent.
Dat kan een probleem zijn voor allochtone jongeren.
Over de onvoorwaardelijke liefde van een moeder voor haar kind, en de verklaring voor zijn aantrekkingskracht.
Moeder, waarom spelen wij?
De klassieke verklaringen voor onze permanente drang naar spelen, blijken niet te kloppen.
Hoger, beter, sneller… rijker
In onze jachtige samenleving willen we steeds meer presteren. Het is het werk van biologische krachten voor een statusverhoging.
De sociale kracht van collectief rouwen
Bij rampen lopen de media over van smart. Met zijn allen rouwen heeft positieve effecten.
Waarom zijn er homo’s?
We denken te snel dat het bestaan van homoseksualiteit evolutionair niet kan verklaard worden. Dat is niet juist.
Tranen: vaak triest, maar eerlijk
Veel emoties kan je veinzen, maar echt verdriet niet.
Tranen kunnen immers niet zomaar worden opgeroepen.
Geen samenwerking zonder hiërarchie
Samenwerking in groep blijkt veel efficiënter te gaan als er een rangorde bestaat.
Gelijkheid werkt remmend.
Vrouwen en humor
Met humor tonen mannen hun creativiteit aan vrouwen, maar dat betekent niet dat vrouwen geen humor kunnen maken.
De dood, noodzakelijk kwaad of goed?
Wij verafschuwen de dood, maar het is goed te beseffen dat er zonder dood geen evolutie is, er dus ook geen mensen zijn.
Jongeren en gezag
Je aanvaardt enkel gezag binnen de gemeenschap waarvan je lid bent.
Dat kan een probleem zijn voor allochtone jongeren.
Over de bips van mevrouw
We beseffen niet hoe belangrijk het achterste is als seksuele prikkel, als signaal van vruchtbaarheid.
Het gezicht van de maan en de wolken
Ons brein is zo goed geprogrammeerd om anderen te herkennen, dat we overal gezichten zien, zelfs in het koetswerk van auto’s.
Opwinding voor een kasteelmoord
Waarom krijgt een moord op een kasteelheer zoveel meer aandacht dan moorden op minder gefortuneerde mensen?
Geen clubgeest zonder humor
Humor heeft een sterk bindend effect op een groep mensen.
De oorsprong hiervan zit in het bedreigen van andere groepen.
Sociaal gedrag of egoïsme?
Na analyse van ons sociaal systeem blijkt dit een speciale vorm van egoïstisch gedrag te zijn.
Waarom willen we wraak?
We zijn vaak niet gelukkig wanneer criminelen vervroegd worden vrijgelaten.
Hier zijn oeroude wraakgevoelens aan het werk.
Politiek en emoties
We noemen politiek saai, maar emoties spelen een grotere rol dan we denken.
Van adoptiekinderen en wensouders
Het is al lang een evolutionair raadsel waarom mensen kinderen willen adopteren,
ze dragen hun genen niet. We zoeken een antwoord.
Autisme, spelletje van de evolutie?
Autisme wordt een ziekte genoemd, maar het is toch merkwaardig dat de symptomen zo vaak voorkomen bij kinderen van wetenschappers en ingenieurs.
Liever hoffelijk dan agressief in het verkeer
Verkeersagressie kan worden verklaard vanuit ons territoriaal gedrag en onze agressie remmende signalen.
We beseffen niet hoe belangrijk het achterste is als seksuele prikkel, als signaal van vruchtbaarheid.
Het gezicht van de maan en de wolken
Ons brein is zo goed geprogrammeerd om anderen te herkennen, dat we overal gezichten zien, zelfs in het koetswerk van auto’s.
Opwinding voor een kasteelmoord
Waarom krijgt een moord op een kasteelheer zoveel meer aandacht dan moorden op minder gefortuneerde mensen?
Geen clubgeest zonder humor
Humor heeft een sterk bindend effect op een groep mensen.
De oorsprong hiervan zit in het bedreigen van andere groepen.
Sociaal gedrag of egoïsme?
Na analyse van ons sociaal systeem blijkt dit een speciale vorm van egoïstisch gedrag te zijn.
Waarom willen we wraak?
We zijn vaak niet gelukkig wanneer criminelen vervroegd worden vrijgelaten.
Hier zijn oeroude wraakgevoelens aan het werk.
Politiek en emoties
We noemen politiek saai, maar emoties spelen een grotere rol dan we denken.
Van adoptiekinderen en wensouders
Het is al lang een evolutionair raadsel waarom mensen kinderen willen adopteren,
ze dragen hun genen niet. We zoeken een antwoord.
Autisme, spelletje van de evolutie?
Autisme wordt een ziekte genoemd, maar het is toch merkwaardig dat de symptomen zo vaak voorkomen bij kinderen van wetenschappers en ingenieurs.
Liever hoffelijk dan agressief in het verkeer
Verkeersagressie kan worden verklaard vanuit ons territoriaal gedrag en onze agressie remmende signalen.
Muziek en zang ouder dan taal
Hier leggen we een hypothese op tafel die stelt dat mensen eerst zongen vooraleer ze spraken.
Waarom altijd liegen en bedriegen?
Wij liegen veel meer dan we denken; de verklaring kunnen we vinden in onze drang naar status.
Angst, een sterke stuurman
Onze oudste emotie, angst, heeft een veel groter effect op ons doen en laten dan we vermoeden.
Er was eens een glazen plafond…
We doorbreken de mythe van het glazen plafond en zoeken een biologische verklaring voor de afwezigheid van vrouwen aan de top.
Racisme, kunnen we eraan ontsnappen?
Ook al horen we het niet graag, racisme zit diep in ons en was bij onze voorouders een pluspunt. Vandaag moeten we ertegen vechten.
Smartphone maakt sociaal contact kapot
Het klinkt misschien raar, maar de nabijheid van je gsm stoort je sociaal gedrag.
Hier leggen we een hypothese op tafel die stelt dat mensen eerst zongen vooraleer ze spraken.
Waarom altijd liegen en bedriegen?
Wij liegen veel meer dan we denken; de verklaring kunnen we vinden in onze drang naar status.
Angst, een sterke stuurman
Onze oudste emotie, angst, heeft een veel groter effect op ons doen en laten dan we vermoeden.
Er was eens een glazen plafond…
We doorbreken de mythe van het glazen plafond en zoeken een biologische verklaring voor de afwezigheid van vrouwen aan de top.
Racisme, kunnen we eraan ontsnappen?
Ook al horen we het niet graag, racisme zit diep in ons en was bij onze voorouders een pluspunt. Vandaag moeten we ertegen vechten.
Smartphone maakt sociaal contact kapot
Het klinkt misschien raar, maar de nabijheid van je gsm stoort je sociaal gedrag.