ISBN: 9789401411387
Uitgegeven bij Lannoo |
Zijn wij sociale of zelfzuchtige wezens? Waarom vertrouw ik mijn naaste familie meer dan een verre vriend? Waarom houd ik niet van mensen van een ander ras? Of bestaan rassen niet? Waarom weiger ik een lening aan mijn goede vriend? Waarom kijk ik wel op naar die filmster en niet naar mijn baas? Waarom zijn er zo weinig vrouwen aan de top? Bestaan goed en kwaad? Kunnen wij zonder taal? En humor?
We beschouwen ons sociaal gedrag als vanzelfsprekend. Natuurlijk zijn we sociaal, ik heb toch vrienden, ben lid van een club, mijn club! Interessante disciplines houden zich met ons sociale bestaan bezig, zoals de sociologie, de sociale psychologie, de economie enzovoort. Ze geven ons echter geen inzicht in de essentie van dit systeem. Verre van zelfs. Het ontbreekt ons aan een analyse van de grond van het sociaal gedrag. Waar komt het vandaan? Waarom bestaat het überhaupt? Heeft "mijn club" nut? Een evolutionaire benadering kan hier klaarheid brengen. Mark Nelissen neemt ons mee op een boeiende reis doorheen onze evolutiegeschiedenis, en toont hoe ons sociaal gedrag vandaag nog steeds bepaald wordt door onze voorouders, die zich gedurende honderdduizenden jaren aanpasten aan hun omgeving. Ze ontwikkelden een sociaal systeem dat de overleving waarborgde. Vandaag bestaat dat nog. |
Een stukje uit de inleiding
Een tijdmachine schiet ons honderdduizend jaar verder in de toekomst. We landen in een schoolklas bij een mensachtig wezen dat luistert naar de naam Homo socialis . Er wordt net les gegeven over evolutie – wat een gelukkig toeval. De leerlingen worden onderwezen over het ontstaan van hun soort. ‘Onze directe voorouder was de mens’, doceert de leraar. ‘Hij liep niet bepaald over van nederigheid en noemde zichzelf Homo sapiens , ‘de mens met rede’. Zijn verstand was zo groot dat hij na een dikke tweehonderdduizend jaar al uitgestorven was.’ Gegniffel alom.
Dan doorloopt de leraar de kenmerkende eigenschappen van de voorouderlijke soort. Het meest typerende aan de mens was niet zijn verstand, maar zijn sociaal gedrag. Wij hebben dat van hem geërfd en verder ontwikkeld. Vandaar onze naam Homo socialis. Natuurlijk hebben wij ook zijn vernuft verder uitgebouwd, want hij had wel wat verstand hoor! Hij maakte ingewikkelde voorwerpen zoals vliegtuigen, wapens, koffiemolens, tijdmachines. Kijk, er staat weer een groepje mensen in de hoek van de klas. Ze zijn net geland met hun machine. Je ziet ze vaak in dit seizoen. Nee, meisjes en jongens, aai ze maar liever niet, want je weet nooit welke ziektekiemen ze meesleuren uit het verleden. Dadelijk zijn ze weer weg.
‘Jullie weten nog dat enkele miljoenen jaren geleden de samenwerking bij onze voorouders een nieuwe dimensie kreeg. Veel dieren hadden al eerder coöperatief gedrag ontwikkeld, maar bij de mensachtigen veranderde het aanzienlijk: er kwam inzicht aan te pas, er was een weloverwogen taakverdeling, iedereen wist wat van hem verlangd werd en wat hij van anderen mocht verwachten. Die ontwikkeling kende een hoge vlucht bij de mens. Maar, spijtig voor hem, zijn zelfzucht was nog sterker dan zijn sociale aard, en uiteindelijk legde hij het loodje. Laten we dan maar over de broer van de mens spreken, die het veel langer heeft uitgehouden, de neanderthaler…’ Wij als toeschouwer vinden het niet leuk meer en – zoef! – we schieten onszelf terug naar het heden.
Samen met u hoop ik dat het niet zover komt, dat niemand later zal moeten leren op school dat wij onszelf de vernieling in hebben geholpen en uitgestorven zijn. Toch zou die leraar weleens gelijk kunnen krijgen. Misschien zullen wij ons sociaal gedrag en ons verstand onvoldoende gebruiken om als soort in leven te blijven. Het kan dus zeker geen kwaad om eens diepgaand over onszelf na te denken. Deze keer hoeft niet weer ons verstand aan bod te komen, daar is meer dan genoeg over geschreven, maar wel dat andere wat ons typeert: sociaal gedrag.
Een tijdmachine schiet ons honderdduizend jaar verder in de toekomst. We landen in een schoolklas bij een mensachtig wezen dat luistert naar de naam Homo socialis . Er wordt net les gegeven over evolutie – wat een gelukkig toeval. De leerlingen worden onderwezen over het ontstaan van hun soort. ‘Onze directe voorouder was de mens’, doceert de leraar. ‘Hij liep niet bepaald over van nederigheid en noemde zichzelf Homo sapiens , ‘de mens met rede’. Zijn verstand was zo groot dat hij na een dikke tweehonderdduizend jaar al uitgestorven was.’ Gegniffel alom.
Dan doorloopt de leraar de kenmerkende eigenschappen van de voorouderlijke soort. Het meest typerende aan de mens was niet zijn verstand, maar zijn sociaal gedrag. Wij hebben dat van hem geërfd en verder ontwikkeld. Vandaar onze naam Homo socialis. Natuurlijk hebben wij ook zijn vernuft verder uitgebouwd, want hij had wel wat verstand hoor! Hij maakte ingewikkelde voorwerpen zoals vliegtuigen, wapens, koffiemolens, tijdmachines. Kijk, er staat weer een groepje mensen in de hoek van de klas. Ze zijn net geland met hun machine. Je ziet ze vaak in dit seizoen. Nee, meisjes en jongens, aai ze maar liever niet, want je weet nooit welke ziektekiemen ze meesleuren uit het verleden. Dadelijk zijn ze weer weg.
‘Jullie weten nog dat enkele miljoenen jaren geleden de samenwerking bij onze voorouders een nieuwe dimensie kreeg. Veel dieren hadden al eerder coöperatief gedrag ontwikkeld, maar bij de mensachtigen veranderde het aanzienlijk: er kwam inzicht aan te pas, er was een weloverwogen taakverdeling, iedereen wist wat van hem verlangd werd en wat hij van anderen mocht verwachten. Die ontwikkeling kende een hoge vlucht bij de mens. Maar, spijtig voor hem, zijn zelfzucht was nog sterker dan zijn sociale aard, en uiteindelijk legde hij het loodje. Laten we dan maar over de broer van de mens spreken, die het veel langer heeft uitgehouden, de neanderthaler…’ Wij als toeschouwer vinden het niet leuk meer en – zoef! – we schieten onszelf terug naar het heden.
Samen met u hoop ik dat het niet zover komt, dat niemand later zal moeten leren op school dat wij onszelf de vernieling in hebben geholpen en uitgestorven zijn. Toch zou die leraar weleens gelijk kunnen krijgen. Misschien zullen wij ons sociaal gedrag en ons verstand onvoldoende gebruiken om als soort in leven te blijven. Het kan dus zeker geen kwaad om eens diepgaand over onszelf na te denken. Deze keer hoeft niet weer ons verstand aan bod te komen, daar is meer dan genoeg over geschreven, maar wel dat andere wat ons typeert: sociaal gedrag.
Inhoud
In den beginne ...
De evolutie ontwikkelde veel gedragssystemen om ons in leven te houden en ons in staat te stellen om ons voort te planten. Een van die systemen is het samenleven in groep.
Het groepsleven biedt voor- en nadelen
Zoals bij alle sociale dieren zijn er voordelen verbonden aan het samenleven: je vindt gemakkelijk voedsel en bescherming in een groep, maar ook een partner. Een grote groep leidt tot cultuur. De keerzijde van de medaille is een resem nadelen, waaronder de concurrentie de belangrijkste is.
De evolutie ontwikkelde veel gedragssystemen om ons in leven te houden en ons in staat te stellen om ons voort te planten. Een van die systemen is het samenleven in groep.
Het groepsleven biedt voor- en nadelen
Zoals bij alle sociale dieren zijn er voordelen verbonden aan het samenleven: je vindt gemakkelijk voedsel en bescherming in een groep, maar ook een partner. Een grote groep leidt tot cultuur. De keerzijde van de medaille is een resem nadelen, waaronder de concurrentie de belangrijkste is.
Socialiteit bij onze voorouders
Wie evolutie zegt, zegt voorouders, de soorten die honderdduizenden jaren voor ons leefden en waaruit we zijn ontwikkeld. Aangezien onze soort nog maar pas bestaat, is het sociaal gedrag in die lange voorgeschiedenis van onze voorouders ontstaan. Maar wat weten we over hen? Leefden zij wel in groep? Onderzoek van fossielen kan ons op dit vlak veel meer vertellen dan we verwachten, en ja, we weten zeker dat het groepsleven al enkele miljoenen jaren oud is. En dat er zich al honderdduizenden jaren geleden specialisaties ontwikkelden, de voorlopers van de beroepen zeg maar.
Groepen binnen groepen binnen groepen
Wat weten we over de structuur van de samenleving bij onze voorouders? Ze leefden in groepen van enkele tientallen individuen, verwanten en niet-verwanten. Vandaag is dat veel complexer, wij leven in veel groepen, clubs. Vergelijk het met een set cirkels die je op papier tekent, en die elkaar al dan niet overlappen. Elke cirkel is een club waarvan we lid zijn: een gemeente, een sportclub, een verzameling gelijkgezinden, een vriendengroepje, een land… Dat is belangrijk om ons sociaal gedrag te begrijpen.
Wie evolutie zegt, zegt voorouders, de soorten die honderdduizenden jaren voor ons leefden en waaruit we zijn ontwikkeld. Aangezien onze soort nog maar pas bestaat, is het sociaal gedrag in die lange voorgeschiedenis van onze voorouders ontstaan. Maar wat weten we over hen? Leefden zij wel in groep? Onderzoek van fossielen kan ons op dit vlak veel meer vertellen dan we verwachten, en ja, we weten zeker dat het groepsleven al enkele miljoenen jaren oud is. En dat er zich al honderdduizenden jaren geleden specialisaties ontwikkelden, de voorlopers van de beroepen zeg maar.
Groepen binnen groepen binnen groepen
Wat weten we over de structuur van de samenleving bij onze voorouders? Ze leefden in groepen van enkele tientallen individuen, verwanten en niet-verwanten. Vandaag is dat veel complexer, wij leven in veel groepen, clubs. Vergelijk het met een set cirkels die je op papier tekent, en die elkaar al dan niet overlappen. Elke cirkel is een club waarvan we lid zijn: een gemeente, een sportclub, een verzameling gelijkgezinden, een vriendengroepje, een land… Dat is belangrijk om ons sociaal gedrag te begrijpen.
De familie binnen de groep
De eerste groep die we leren kennen en die ons gedrag mee bepaalt, is de club van de verwanten, de familie. Door de genetische verbondenheid, zijn we tot opofferingen voor onze naasten bereid. Dat is het familiebelang.
De andere clubs bestaan uit niet-verwanten. We kennen ook hulp naar deze ‘vreemden’ maar niet zonder terugbetaling. Ons altruïstisch gedrag steunt op wederkerigheid, voor wat, hoort wat. Dat noemen we eenvoudig de groepscontext.
Als we de simpele samenleving van onze voorouders vergelijken met de complexe structuren nu, dan kunnen we een geleidelijke overgang zien van familiebelang naar groepscontext. Daaruit ontstaat vriendschap.
Vriendschap
Wij hechten veel belang aan vriendschap, het geeft ons een warm gevoel. Maar de vriendschappelijke relaties zijn zeker niet zo onbaatzuchtig als doorgaans wordt beweerd. Wij houden een onbewuste boekhouding bij van wat we gaven en kregen van vrienden.
Er wordt nu en dan geargumenteerd dat vriendschap ouder is dan de mens en ook bij apen en mensapen terug te vinden is. Er zijn overeenkomsten in hun en ons gedrag, maar er is voorzichtigheid geboden om van humane vriendschap bij deze dieren te spreken.
Egoïstisch of sociaal?
Wie zijn omgeving enige tijd gadeslaat, ziet veel voorbeelden van zelfzuchtig gedrag – je denkt enkel aan jezelf en de andere kan oprotten – maar evenzeer van groothartigheid – je helpt een ander met plezier. We vertonen beide gedragingen in evenwicht.
Sociaal gedrag en zelfzuchtigheid blijken sterk met elkaar verweven te zijn. Dat is zowel in de praktijk als met een theoretisch model – het prisoner’s dilemma – mooi aan te tonen.
De eerste groep die we leren kennen en die ons gedrag mee bepaalt, is de club van de verwanten, de familie. Door de genetische verbondenheid, zijn we tot opofferingen voor onze naasten bereid. Dat is het familiebelang.
De andere clubs bestaan uit niet-verwanten. We kennen ook hulp naar deze ‘vreemden’ maar niet zonder terugbetaling. Ons altruïstisch gedrag steunt op wederkerigheid, voor wat, hoort wat. Dat noemen we eenvoudig de groepscontext.
Als we de simpele samenleving van onze voorouders vergelijken met de complexe structuren nu, dan kunnen we een geleidelijke overgang zien van familiebelang naar groepscontext. Daaruit ontstaat vriendschap.
Vriendschap
Wij hechten veel belang aan vriendschap, het geeft ons een warm gevoel. Maar de vriendschappelijke relaties zijn zeker niet zo onbaatzuchtig als doorgaans wordt beweerd. Wij houden een onbewuste boekhouding bij van wat we gaven en kregen van vrienden.
Er wordt nu en dan geargumenteerd dat vriendschap ouder is dan de mens en ook bij apen en mensapen terug te vinden is. Er zijn overeenkomsten in hun en ons gedrag, maar er is voorzichtigheid geboden om van humane vriendschap bij deze dieren te spreken.
Egoïstisch of sociaal?
Wie zijn omgeving enige tijd gadeslaat, ziet veel voorbeelden van zelfzuchtig gedrag – je denkt enkel aan jezelf en de andere kan oprotten – maar evenzeer van groothartigheid – je helpt een ander met plezier. We vertonen beide gedragingen in evenwicht.
Sociaal gedrag en zelfzuchtigheid blijken sterk met elkaar verweven te zijn. Dat is zowel in de praktijk als met een theoretisch model – het prisoner’s dilemma – mooi aan te tonen.
Samenhang door status
Een van de systemen die de orde binnen een samenleving kunnen handhaven is het streven naar status, dominantie. Het gebeurt meestal onbewust, maar zeer veelvuldig. Mensen – vooral mannen – willen niet gelijk zijn aan de andere, ze willen opklimmen. Dat heeft voordelen voor de samenwerking. Gelijkheid blijkt de efficiëntie van het coöperatie tegen te werken. Doordat vrouwen minder belang hechten aan dat streven en er minder voor over hebben, bekleden ze minder hoge functies in onze maatschappij.
Status kan door meerdere biologische factoren worden bepaald, maar ook sociale, zoals aandacht. Dominantiegedrag kan uitmonden in de leider van de groep. Diverse factoren bepalen of iemand een goed of een slecht leider is.
Binnen ons brein blijkt er een verband te bestaan tussen een rangorde enerzijds en angst en agressie anderzijds. Het is overigens belangrijk het verband tussen status en gezondheid onder de loep te nemen.
Samenhang door regels
Er zijn mechanismen die de samenhang van de groep in de hand werken. Regels bijvoorbeeld. Goed doen en kwaad mijden. Maar wat houden die begrippen in? Hebben ze evolutionair een betekenis?
Mensen ontwikkelden een sterke afkeer voor onrechtvaardigheid, maar ook de mogelijkheid om profijt te halen uit bedrog. Ook zelfbedrog zag het levenslicht.
Sociale emoties en empathie zorgen voor controle om te gehoorzamen aan de regels.
Een van de systemen die de orde binnen een samenleving kunnen handhaven is het streven naar status, dominantie. Het gebeurt meestal onbewust, maar zeer veelvuldig. Mensen – vooral mannen – willen niet gelijk zijn aan de andere, ze willen opklimmen. Dat heeft voordelen voor de samenwerking. Gelijkheid blijkt de efficiëntie van het coöperatie tegen te werken. Doordat vrouwen minder belang hechten aan dat streven en er minder voor over hebben, bekleden ze minder hoge functies in onze maatschappij.
Status kan door meerdere biologische factoren worden bepaald, maar ook sociale, zoals aandacht. Dominantiegedrag kan uitmonden in de leider van de groep. Diverse factoren bepalen of iemand een goed of een slecht leider is.
Binnen ons brein blijkt er een verband te bestaan tussen een rangorde enerzijds en angst en agressie anderzijds. Het is overigens belangrijk het verband tussen status en gezondheid onder de loep te nemen.
Samenhang door regels
Er zijn mechanismen die de samenhang van de groep in de hand werken. Regels bijvoorbeeld. Goed doen en kwaad mijden. Maar wat houden die begrippen in? Hebben ze evolutionair een betekenis?
Mensen ontwikkelden een sterke afkeer voor onrechtvaardigheid, maar ook de mogelijkheid om profijt te halen uit bedrog. Ook zelfbedrog zag het levenslicht.
Sociale emoties en empathie zorgen voor controle om te gehoorzamen aan de regels.
Wraak en verzoening
Groepsleven leidt tot conflicten die dan weer wraakgedrag kunnen opleveren. Wraak en straf zijn evolutionair hetzelfde: je zorgt ervoor dat het onrecht je niet opnieuw wordt aangedaan. Een gevaar van dit systeem is dat wraak aanleiding kan geven tot weerwraak, en kan escaleren in vetes. In de loop van onze evolutie is miljoenen jaren geleden een mechanisme ontwikkeld dat dit helpt voorkomen: verzoeningsgedrag.
Communicatie en taal
De samenhang van de groep wordt verzekerd door een sociaal cement. Een belangrijk onderdeel daarvan is de communicatie tussen individuen, en daarbinnen specifiek de taal. Wellicht is onze complexe taal ontstaan vanuit een bindingsfunctie. De kans is groot dat zang ouder is dan gesproken taal.
Groepsgeest
Het leven in groep ontwikkelt een groepsgeest waarin het ‘wij tegen zij’ gevoel primeert. Daaruit kan agressie en racisme groeien, maar ook saamhorigheid. Een boeiend bindmiddel hiervoor is humor.
De grootte en complexiteit van onze samenlevingen hebben geleid tot een explosieve ontwikkeling van de cultuur.
Epiloog
Groepsleven leidt tot conflicten die dan weer wraakgedrag kunnen opleveren. Wraak en straf zijn evolutionair hetzelfde: je zorgt ervoor dat het onrecht je niet opnieuw wordt aangedaan. Een gevaar van dit systeem is dat wraak aanleiding kan geven tot weerwraak, en kan escaleren in vetes. In de loop van onze evolutie is miljoenen jaren geleden een mechanisme ontwikkeld dat dit helpt voorkomen: verzoeningsgedrag.
Communicatie en taal
De samenhang van de groep wordt verzekerd door een sociaal cement. Een belangrijk onderdeel daarvan is de communicatie tussen individuen, en daarbinnen specifiek de taal. Wellicht is onze complexe taal ontstaan vanuit een bindingsfunctie. De kans is groot dat zang ouder is dan gesproken taal.
Groepsgeest
Het leven in groep ontwikkelt een groepsgeest waarin het ‘wij tegen zij’ gevoel primeert. Daaruit kan agressie en racisme groeien, maar ook saamhorigheid. Een boeiend bindmiddel hiervoor is humor.
De grootte en complexiteit van onze samenlevingen hebben geleid tot een explosieve ontwikkeling van de cultuur.
Epiloog
Wat zeggen kritieken en lezers over dit boek?
“Een groot pluspunt is dat het boek voor iedereen te begrijpen is. De auteur neemt de lezer van A tot Z mee door de principes van de gedragsbiologie, en slaat daarbij geen stap over.”
New Scientist
“De club van ik’ is een zeer toegankelijk en verrijkend werkstuk in de beste Nelissen-traditie."
Humanistisch Vrijzinnige Vereniging
“Mark Nelissen heeft heel wat te vertellen en komt erg geloofwaardig over."
De Maakbare Mens - Recensies
“'De club van ik’ van Mark Nelissen maakt grote kans in 2014 niet meer overtroffen te worden door een ander."
Sara Schlijper in Stukjes (http://stukjes.com/2014/06/01/de-club-van-ik/)
“Het boek bevat een enorme hoeveelheid goed onderbouwde informatie die voor een leek zeer indrukwekkend kan zijn, maar doordat hij gebruik maakt van eenvoudig taalgebruik en een flinke dosis humor en vele anekdotes leest het verrassend vlot en prettig."
Tijdschrift voor Coaching
“…een helder betoog zonder te verzanden in wetenschappelijke verwijzingen en jargon… De professor gedragsbiologie heeft als missie het voor de leek verstaanbaar te maken en het waardevolle werk van Darwin aan iedereen bekend te maken!"
PERCO (http://perco.be/nl/files/2013/10/Document.pdf)
“Nelissen overtuigt in het bewijzen van zijn stelling. Niet zozeer door de hoeveelheid materiaal – want dat ligt ook verspreid over zijn eerdere boeken – maar door een prettig aandoende logica: het kán haast niet anders of Nelissen heeft gelijk… Het is hem gelukt in driehonderd bladzijden een uitgebreide samenvatting van zijn onderzoeksgebied te geven. Een samenvatting die lekker weg leest en vaak humoristisch is."
Noorderlicht Recensieteam
“Misschien is het wel een perfect cadeau idee voor intelligent design adepten."
Jacob Roel Meijering, Groninger Studentenkrant
“De club van ik’ is klassieke Mark Nelissen. Interessant, goed geschreven en het gaat recht naar onze essentie als diersoort. Lezen, dit boek."
Nathalie Le Blanc in ‘Solo’ (De Bezige Bij, Antwerpen, 2014)
Wat kan er nog belangrijker zijn voor een maatschappij dan het bestuderen van deze tak van de wetenschap? Deze auteur/wetenschapper weet er dan ook moeiteloos en op heldere wijze in te slagen deze kennis over te brengen aan het grote publiek! Niet altijd een "goed nieuws show", but don't blame the whriter, blame nature! Voor wie nieuwsgierig is naar onze ware aard in zijn meest elementaire vorm is dit een niet te missen werk... Mijn oprechte dank aan de schrijver!
Vincentdecock in review Bol.com
“Een groot pluspunt is dat het boek voor iedereen te begrijpen is. De auteur neemt de lezer van A tot Z mee door de principes van de gedragsbiologie, en slaat daarbij geen stap over.”
New Scientist
“De club van ik’ is een zeer toegankelijk en verrijkend werkstuk in de beste Nelissen-traditie."
Humanistisch Vrijzinnige Vereniging
“Mark Nelissen heeft heel wat te vertellen en komt erg geloofwaardig over."
De Maakbare Mens - Recensies
“'De club van ik’ van Mark Nelissen maakt grote kans in 2014 niet meer overtroffen te worden door een ander."
Sara Schlijper in Stukjes (http://stukjes.com/2014/06/01/de-club-van-ik/)
“Het boek bevat een enorme hoeveelheid goed onderbouwde informatie die voor een leek zeer indrukwekkend kan zijn, maar doordat hij gebruik maakt van eenvoudig taalgebruik en een flinke dosis humor en vele anekdotes leest het verrassend vlot en prettig."
Tijdschrift voor Coaching
“…een helder betoog zonder te verzanden in wetenschappelijke verwijzingen en jargon… De professor gedragsbiologie heeft als missie het voor de leek verstaanbaar te maken en het waardevolle werk van Darwin aan iedereen bekend te maken!"
PERCO (http://perco.be/nl/files/2013/10/Document.pdf)
“Nelissen overtuigt in het bewijzen van zijn stelling. Niet zozeer door de hoeveelheid materiaal – want dat ligt ook verspreid over zijn eerdere boeken – maar door een prettig aandoende logica: het kán haast niet anders of Nelissen heeft gelijk… Het is hem gelukt in driehonderd bladzijden een uitgebreide samenvatting van zijn onderzoeksgebied te geven. Een samenvatting die lekker weg leest en vaak humoristisch is."
Noorderlicht Recensieteam
“Misschien is het wel een perfect cadeau idee voor intelligent design adepten."
Jacob Roel Meijering, Groninger Studentenkrant
“De club van ik’ is klassieke Mark Nelissen. Interessant, goed geschreven en het gaat recht naar onze essentie als diersoort. Lezen, dit boek."
Nathalie Le Blanc in ‘Solo’ (De Bezige Bij, Antwerpen, 2014)
Wat kan er nog belangrijker zijn voor een maatschappij dan het bestuderen van deze tak van de wetenschap? Deze auteur/wetenschapper weet er dan ook moeiteloos en op heldere wijze in te slagen deze kennis over te brengen aan het grote publiek! Niet altijd een "goed nieuws show", but don't blame the whriter, blame nature! Voor wie nieuwsgierig is naar onze ware aard in zijn meest elementaire vorm is dit een niet te missen werk... Mijn oprechte dank aan de schrijver!
Vincentdecock in review Bol.com